Antwoord: het hoeft niet! Massage spoelt geen afvalstoffen of gifstoffen uit de bloedbaan en zelfs al was dat zo, dan zou water niet helpen.
Dit artikel is vertaald/hertaald naar aanleiding van dit Engelstalige artikel van de Canadese Paul Ingraham, die zeer uitgebreid op dit onderwerp ingaat. Eens in de zoveel tijd updatet hij zijn artikelen, dus wil je op de hoogte blijven, check het origineel zo nu en dan.
Veel masseurs en massagetherapeuten (hierna ‘masseurs’) geloven dat massage helpt om “gifstoffen” of “afvalstoffen” uit de spieren te drukken en dat je deze stoffen moet wegspoelen door veel water te drinken na de massage. Welke stoffen dit precies zijn en hoe deze eigenlijk worden “weggespoeld” is volkomen onduidelijk. Veel behandelaars weten dat het allemaal erg vaag is, maar passen het voorzorgsprincipe toe. Water drinken kan immers geen kwaad toch? Nee, water drinken kan geen kwaad, al bestaat er een kleine kans dat mensen juist teveel water drinken.
Natuurlijk is het prettig en beleefd om iemand na een massage een glas water aan te bieden. Je klant heeft net een uur op de tafel gelegen en moet nog even bijkomen. Prima om dat met een glas water te ritualiseren, maar een noodzaak is er niet. Het is ongeveer gelijk aan het advies om ‘positief te denken’, te wandelen in de natuur of regelmatig aandacht te hebben voor buikademhaling. Het zijn mooie dingen om iemand mee te geven, maar er is geen medische noodzaak voor.
Een kleine toevoeging: een groot deel van de bevolking drinkt chronisch te weinig. Voor hen is het advies om extra te drinken natuurlijk prima. Maar de massage zelf geeft er geen noodzaak voor, er zijn geen aangetoond effecten van massage die extra waterconsumptie vereisen.
Welke afvalstoffen hebben we het nou over?
In de VS spreekt men vooral over gifstoffen, in Nederland hebben we het over afvalstoffen. Er bestaan echte gifstoffen en echte afvalstoffen, maar onzorgvuldig gebruik van deze termen hebben geen nut en mag je met een flinke korrel nemen. Op deze (engelstalige) website vind je nog meer ongefundeerde uitspraken van masseurs. Uitspraken als deze getuigen van een stuitende onwetendheid over welke stoffen er nou eigenlijk bedoeld worden. Het is napraterij en dat getuigt niet echt van een kritische houding. Wat bedoelen ze? Loodvergiftiging? Pesticiden? Welke chemicaliën? Diwaterstofmonoxide? Magnesiumsulfaat?
Wie praat over afvalstoffen weet het niet. Of erger: ze denken het te weten, maar geven voorbeelden die mythisch of absurd zijn.
Het lichaam gaat op veel manieren om met ongewenste moleculen. Sommigen scheidt het uit, anderen recyclet het en weer anderen zitten vast op relatief veilige plaatsen. Een aantal kan helemaal niet veilig worden gehanteerd (metalen zoals lood). Er bestaan zogenaamde detox-behandelingen die zijn gericht op het stimuleren van de weg naar buiten voor stoffen, zoals zweten in een sauna, maar zweten is niet bedoeld voor stoffenafvoer, alleen voor temperatuurregulatie. Er zijn maar weinig echt ‘ontgiftende’ behandelingen die het lichaam helpen bij het verwijderen van ongewenste stoffen. Een maagpomp bij alcoholvergiftiging is een letterlijke ‘ontgifting’, een tegengif bij slangenbeten is dat ook, net als chelatietherapie bij zware metalen.
Maar wanneer masseurs elkaar napraten over ontgiften, moeten ze veel specifieker zijn: welk molecuul, hoe het normaal werkt en hoe massage of wateropname de snelheid van de normale biologische afvalverwerking van het lichaam beïnvloedt. Dus wat zijn de échte specifieke mogelijkheden?
De echte gifstoffen
Een gif is elke schadelijke stof in het lichaam, en zelfs veilige stoffen kunnen giftig worden bij te grote hoeveelheden. Je kunt bijvoorbeeld vergiftigd worden door teveel water of zout en bij zelfs maar een minuscule hoeveelheid lood.
Er zijn duizenden gifstoffen in alle soorten en maten, maar vervuilende stoffen zijn waarschijnlijk wat behandelaars hopen te ‘ontgiften’. De beste kandidaten zijn stoffen als vlamvertragers, pesticiden of polychloorbifenylen. Lood is ook een veel voorkomend milieuvergif. Al deze stoffen bevinden zich in onze omgeving en kunnen in ons lichaam worden aangetroffen. Doorgaans zet het lichaam deze vast in vet of probeert ze anderszins af te zonderen.
Het idee dat massage deze stoffen vrijmaakt is bijzonder onwaarschijnlijk en waarschijnlijk niet wat wordt bedoeld door masseurs. Elke masseur die claimt dat ze milieuverontreinigende stoffen uit je lichaam kunnen verwijderen door massage is iemand om wie je met een grote boog moet heenlopen.
Metabolische stoffen
Vraag je door bij masseurs over welke stoffen er vrijkomen bij massage, zullen ze vaak ‘metabolische stoffen’ noemen, de chemische producten van cellulaire activiteit. De rest van dit artikel blijft bij het idee dat het deze ‘afvalstoffen’ zijn die masseurs bedoelen.
Maar dat is nog steeds een grote categorie die niet echt een antwoord is. Cellulaire chemie produceert veel moleculen. Technisch gezien zijn het giftige stoffen omdat ze biologisch worden geproduceerd en schadelijk zouden kunnen zijn in abnormale concentraties. Maar dit zijn normale producten van de biologie, en het leeuwendeel wordt ofwel veilig uitgescheiden, ofwel hergebruikt en gerecycled. Het zijn dus helemaal geen ‘afvalstoffen’.
Net als in de rest van de natuur wordt er in de cellulaire chemie niet veel verspild. De meeste metabole ‘afvalstoffen’ hebben een nut in het normaal functioneren van het lichaam. Je wilt deze stoffen zeker niet ‘doorspoelen’. Je wilt dat ze hun normale chemische levenscyclus doorlopen, verwerkt en opnieuw verwerkt. Als je ze probeert weg te spoelen is het alsof je met de tuinslang het interieur van je auto spuit om deze milieuvriendelijker te laten rijden. Dit soort stoffen zijn zeker geen nutteloze stoffen die een beetje rondhangen in het lichaam tot je vriendelijke buurtmasseur ze verwijderen.
Melkzuur is het ultieme voorbeeld.
Melkzuur
Ondertussen weten we nog steeds niet welke stoffen masseurs nou eigenlijk bedoelen. Laten we eens kijken naar het meestgenoemde stofje: melkzuur of lactaat.
Melkzuur is de koploper onder de genoemde “afvalstoffen”, en waarschijnlijk de enige die een begrip is, waardoor de meeste masseurs menen dat melkzuur door massage kan worden weggespoeld. Dit verschijnsel is niet moeilijk om te testen, en het is getest, en sommige resultaten waren een beetje schokkend: niet alleen verlaagt masseren zeker niet het gehalte aan melkzuur, mogelijk werkt massage de afvoer van melkzuur en waterstofionen in de spier tegen.
Oepsie.
Dit is ook weer niet verwonderlijk. Als mensen massage nodig hadden om melkzuur te “zuiveren”, zouden atleten na elke wedstrijd of training omvallen zonder noodmassage. Het effect moet gering zijn of niet bestaand.
Een nuttig molecuul
In elk geval is het de moeite waard om te benadrukken dat melkzuur niet de oorzaak is van spierpijn op welk moment dan ook, behalve de onmiddellijke nasleep van intensieve training of inspanning, en waarschijnlijk zelfs dan niet. Melkzuur is eigenlijk een nuttig molecuul met een productieve metabolische functie, geen doodlopend afvalproduct. Recent onderzoek heeft aangetoond dat spiervermoeidheid en het “brandende gevoel” dat je voelt als je intensief traint, waarschijnlijk wordt veroorzaakt door calcium, niet door ophoping van melkzuur. Om precies te zijn: melkzuur veroorzaakt de dag na het sporten geen pijn – het is dan al lang verdwenen. Melkzuur als ‘slecht molecuul’ is één van de meest hardnekkige dwaze mythes uit de hele bewegingswetenschap.
Dus melkzuur presenteren als een soort van metabolische boeman waar je met massage vanaf kunt komen is op veel niveaus fout, fout en nog eens fout. En elk ander metabolisch afval past nog minder waarschijnlijk in het bakerpraatje dat massage zogenaamd ‘ontgift’.
Maar het wordt erger. Nu is het tijd voor een plotwending.
Oh ironie: vergiftigd door massage!
Massage is niet alleen op geen enkele manier een ontgiftingsbehandeling, maar feitelijk het tegenovergestelde: een vergiftigende behandeling. Een klein beetje. Soms.
Pijn en malaise na een massage (PMSM) is een veel voorkomend verschijnsel na elke krachtige massage. Waarschijnlijk wordt het veroorzaakt door een milde rhabdomyolyse (“rhabdo”) in de vorm van een vergiftiging. Echte rhabdo is een medisch noodgeval als gevolg van beschadigingen aan de spieren. Myoglobine is een echt gif, een biologisch geproduceerd gif, dat we in kleine doses kunnen verwerken, maar waarmee we in grotere doses beginnen te worstelen.
Veel fysieke en metabolische spanningen veroorzaken mildere rhabdo-achtige toestanden – zelfs alleen maar intensieve training en waarschijnlijk ook massage. Dit wordt onderbouwd door een casestudy van acute rhabdomyolyse, veroorzaakt door intense massage, door veel goed gedocumenteerde gevallen van exertionele rhabdo en door sterke gelijkenis tussen PMSM en gewone inspanningspijn of vertraagde spierpijn.
Gekneusd gevoel
Een rhabdococktail van afvalmetabolieten en bijproducten van weefselschade is waarschijnlijk de reden waarom we ons een beetje gekneusd voelen na biologische inspanningen en trauma’s – soms zelfs massage. Het is niet zo’n groot probleem. Spieren worden constant beschadigd tijdens een training en weer opgebouwd tijdens een rustperiode. Massage is nog steeds de moeite waard. Maar het is, technisch gezien, een beetje vergifitigend – niet ontgiftigend.
Evenmin kan massage de door haar veroorzaakte rhabdo weghalen. Je kunt de rhabdo-cocktail niet wegspoelen met een massage, of een beetje extra water drinken – of welke hoeveelheid dan ook. PMSM is slechts een onvermijdelijke milde bijwerking van sterke massage, net als spierpijn na intensieve inspanning.
En hoe zou water na een massage eigenlijk moeten helpen?
Zelfs als er al een aantal problematische afvalstoffen in je weefsels zijn, en zelfs als ze grotendeels in de bloedbaan terecht kunnen komen .. waarom zou het drinken van een paar glazen water helpen om ze kwijt te raken?
Er is een heersende en vage overtuiging dat het drinken van water op de één of andere manier je bloedvaten of cellen “spoelt” ..of zoiets. Maar de bloedsomloop is geen eenvoudig systeem van buisjes dat je kunt doorspoelen door extra water op te zuigen. Dit is net zo logisch als brandstof aan een auto toe te voegen om deze sneller te laten gaan.
Een stabiele vochtbalans
In feite is de vochtbalans vrij stabiel en enigszins onafhankelijk van bescheiden veranderingen in de wateropname. Drink wat extra, drink wat minder – je bloedvolume blijft nagenoeg gelijk. Je bent feitelijk een “zak met water”, maar de hoeveelheid water die in omloop is – in je bloed en tussen je cellen – blijft mooi en stabiel. Je hebt maar een beperkt deel van het spul nodig. Net zoals je ademhalingssysteem uitblinkt in het handhaven van een constant niveau van zuurstof en bloedzuur, houden je ingewanden je ingewanden op een slimme manier precies op de juiste manier nat. Als je meer drinkt dan je nodig hebt, dan wordt maar heel even aan je bloedbaan toegevoegd, maar je plast het daarna snel gewoon weer uit!
De lever en de nieren zijn de belangrijkste ontgiftingsorganen: hier worden de meeste afvalmoleculen getransformeerd, ontwapend en/of uitgescheiden. En ze hebben niet meer water nodig om te werken dan dat ze extra voedsel nodig hebben om te werken. Hun uitgebreide chemie ploetert ongestoord door, of je nu 4 glazen water per dag drinkt of 12. Als je aanzienlijk uitgedroogd bent, zou je natuurlijk problemen krijgen, maar lever- en nierfalen behoren niet tot de vroege gevolgen.
Drink dus gewoon zoveel als je wilt en zoveel als je dorstgevoel je ingeeft. Niet meer, niet minder. Het lichaam zorgt op zijn eigen fantastische manier voor de rest.
De vele lotgevallen van metabole afvalstoffen
Koolstofdioxide is een veel voorkomende afvalstof, en gemakkelijk te begrijpen: je cellen produceren het via verbranding van brandstoffen met zuurstof, net als een biljoen mini-automotoren. Je treft het aan in hoge concentraties in myofasciale triggerpoints (spierknopen), wat aangeeft dat deze metabolisch “toeren maken”. Om duidelijk te maken dat dit spul echt een gif is: Co2 is ook chemisch gelijk aan de zuurgraaf: CO2-vervuild zijn is zuur zijn!
Maar de CO2-verwijdering heeft niets met water te maken, helemaal niets. Het lot van CO2 staat geheel los van de vochtbalans.
Een druppel in een oceaan
Koolstofdioxide verwerkt het lichaam met extreme snelheden – behoorlijk “agressief” zelfs, omdat we niet veel variatie in zuurgraad kunnen verdragen – voornamelijk door een chemische route door de bloedbaan en de longen. Dit is een route waarin de nieren, de vochtbalans of de vloeistofuitscheiding niet zozeer betrokken zijn. En de hoeveelheid CO2 die betrokken is bij de toxiciteit van triggerpoints is sowieso een druppel in oceaan van chemie. Zelfs als massage van een triggerpoint de volledige lading CO2 in de bloedbaan drukt, is dat een oneindig kleine hoeveelheid CO2 vergeleken met de totale CO2 die in een enkele seconde wordt geproduceerd door alle lichaamscellen samen. We produceren en verwerken constant gigantische hoeveelheden CO2, en dat doen we zonder erbij na te denken.
En zo is het ook met alle andere “gifstoffen” in een triggerpoint – problematisch in bulkconcentraties, maar anders triviaal en wateropname heeft er geen invloed op. Zelfs als je aanneemt dat het indrukken van een triggerpoint elk molecuul van elke pijnveroorzakende metabolische stof op magische wijze in de bloedbaan dwingt ( en niet alleen in de aangrenzende intercellulaire vloeistof, wat veel waarschijnlijker is), dan is extra “spoelen” op geen enkele manier nodig. Eenmaal in de bloedbaan zouden ze als stofjes in een zandstorm verloren gaan en zich bij miljarden van hun metabolische broers en zussen voegen die routinematig al worden geproduceerd – en verwerkt – door alle cellen van het lichaam. Drinkwater is niet relevant voor die processen.
En lymfedrainage dan? Is dat niet een voorbeeld van de afvoer van afvalstoffen?
Nee. Hier is veel discussie over, maar het is misleidend. Manuele lymfedrainage (MLD) is een redelijk exotische en gespecialiseerde manuele techniek tegen zwelling. Hoewel je MLD met de handen geeft en het een ‘natuurlijke’ aanvulling is op massage, is het technisch gezien geen ‘massage’, je oefent immers geen invloed uit op de zachte weefsels van het lichaam. Het effect van MLD wordt dan ook niet of nauwelijks gezien bij andere massagetechnieken.
MLD heeft een reputatie voor indrukwekkende resultaten bij zwellingen, al is het lastig gebleken die in gecontroleerde testen te reproduceren.
Vochtafdrijving, geen afvalverwijdering
Maar in principe stimuleert MLD zogezegd de werking van het lymfestelsel. De primaire functie hiervan is niet afvalverwijdering, maar vochtafdrijving, en daarna het filteren van lymfevloeistof in de lymfeknopen. Lymfeknopen lijken eigenlijk helemaal niet op de lever, die daadwerkelijk een afvalstoffenverwerker is. De lever is het orgaan dat rotzooi uit je bloed haalt. Lymfeknopen richten zich daarentegen op indringers, buitenlichamelijke bacteriën, iets dat ze meer doet lijken op veiligheidsmedewerkers bij een infectie. In dit verschil kun je zien dat het niet helemaal correct is om te zeggen dat lymfedrainage over ‘afvalstoffen’ gaat, zelfs als er al wat cellulaire afvalstoffen in de lymfe zou zitten (wat waarschijnlijk ook wel zo is).
Maar als lymfe cruciaal zou zijn voor afvalstoffenverwerking, dan zou het belangrijkste gevolg van het misgaan van de natuurlijke lymfedrainage weefselvervuiling zijn. Het gaat ook wel eens mis – bijvoorbeeld door trauma, operaties, of andere medische behandelingen, en daarvoor is MLD ook ontstaan als behandeling – maar niet in vergiftiging van het weefsel, maar juist in het (soms ernstig) zwellen van weefsel. Dat is enorm lastig en kan ernstige problemen veroorzaken, maar geen kwestie van gif of afvalstoffen.
MLD is dus geen massage in de correcte betekenis en doet fysiek gezien niets met gifstoffen of afvalstoffen. Het is dus geen voorbeeld voor een ontgiftende massage.
Een typisch geval van oversimplificatie
Het idee dat water drinken vanwege een massage belangrijk is, is een belachelijke oversimplificatie. Makkelijk onderuit te halen met een oppervlakkige kennis van biochemie. Cellulaire metabolische afvalstoffen zijn alomtegenwoordig in het lichaam en worden op indrukwekkende en effectieve wijze constant geproduceerd en weer hergebruikt. Hoewel er nooit is aangetoond dat massage hier ook maar enige invloed op heeft – behalve dan het juist tegenwerken van de verwijdering van melkzuur! – is het niet eens logisch dat water überhaupt iets te maken heeft met deze processen.
Alles wat het lichaam kwijt wil, scheidt het weer uit, met of zonder massage en met of zonder extra water. Het lichaam gaat fantastisch om met metabolische afvalstoffen en zelfs met veel gifstoffen, zonder enige hulp. Als dat niet zo was, waren we allemaal al lang dood.
Natuurlijk is het prima om iemand water aan te bieden na een massage. Als je een uur hebt gelegen in een warme ruimte, kun je best dorst hebben gekregen. Maar medisch noodzakelijk voor de massage is het niet, noch biologisch, noch biochemisch. Door er een grotere betekenis aan te geven, houd je mythes in stand die kant noch wal raken. Melkzuur is een nuttig lichaamsproduct en geen afvalproduct. En het is makkelijk om je vochtgehalte op peil te houden: drink als je dorst hebt. Je lichaam weet het het beste wat het nodig heeft.
Mocht je na het lezen van dit artikel toevoegingen hebben of vragen, neem gerust contact met ons op!